客家山歌韵味深长

客家山歌是客家人在早期的劳动中创造的即兴民谣，内容融合客家人生活中的题材，且擅用隐喻与双关。山歌起初的作用是客家先民在山林从事耕作时，为了互相取得照应，于是便出现了一唱一和的对唱形式，大家听见了彼此的声音，即表示相互所处的环境都是安全的。

山歌是一种口唱文学，一切人情事物，均可用“七言四句”形式直接唱出，一般用“四句八节”，来囊括传统的山歌特色。

客家山歌是客家文化的精髓，故一般人以“山歌”作为客家民谣的总称，也有称为“采茶歌”或“九腔十八调”的。“采茶歌”是因为客家民谣与“三脚采茶戏”（客家传统戏曲）密不可分；“九腔十八调”则是形容客家民谣曲调多、内容丰富，但总不如充满乡土味的“山歌”来的贴切。

客家山歌须与客家话的声调、口气搭配无间 ，否则就唱不顺溜、听不够味了。客家民谣的歌词以“七言四句”为主，风雅蕴藉、平仄协调，有古诗遗风，极具修辞的技巧。为使旋律听来富变化性，演唱时多会融入“加字”与“虚字”等技巧；其内容更是包罗万象，或情爱、或嗟叹、或企盼、或对骂……谐音与双关语穿插其间，看似平常无奇，实则酝酿其趣奥秘、细腻而深刻。

至于客家歌谣的演唱方式，形式也相当多样化，包括独唱、对唱、齐唱、领唱、和唱、朗诵式唱法等；凡眼有所见、心有所想、耳有所闻，皆能成韵成歌。乐器一般以二弦、竹萧、南胡、西鼓等乐器为基础，配合歌声作抑扬变化，听来别有一番风味。

由于山歌小调表现所运用之歌词，属于民俗的口语歌唱文学，不论识不识字的人，只要有兴趣，有感受，都能随时自编自唱。所以，大多听来顺口、易懂、易读，好记。这也正是山歌小调这类民间口语歌唱文学表现的强韧生命力，能够充分普遍深入客家人的心中，进阶成为早年客家人日常休闲、消遣、自娱的一种基本能力的其中最重要的一个原因。

下面摘录部分客家山歌供大家欣赏，右旁的客语罗马拼音是笔者为方便非本籍贯的朋友做参考而添加的。

这些山歌大多是男女对唱式的情歌，歌词充满暧昧的男女爱慕情怀、缠绵缱绻，令人动容。客家人也和其他汉民族般，是个含蓄的族群，但从山歌歌词里却可以感受到客家人对男女情爱的一种开放形式，在今天看来仍觉词句挑逗而大胆，并不下于现代的情歌。

1.《广东梅县山歌之一》
（男）满山竹子直溜溜，man shan zhu zi cit liu liu
冇条好做蚊帐钩，mao tiao hao zuo mun zhong giu
惹只妹子涯中意，ngia zha moi zi ngai zhong yi
可惜冇人做引头。ko sit moa ngin zuo yin tiu
（女）日头一出天大光，niet tiu yit chut tian tai gong
妹子出门洗衣裳，moi zi chut mun xiea yi song
一条竹篙十二想，yit tiao zhu gao sip ngiee xiong
想想冇晒郎衣裳。xiong xiong mao sai long yi song
（男）倒竹爱倒硬头黄，dao zhu oi dao ngang tiu wong
一皮蔑青一皮囊，yit pi miea chiang yit pi nong
连妹爱连有情介，lian moi oi lian u chin kie
夫妻日夜有商量。Fu chi niet ya u song liong
（女）急水滩头洗围裙，kip sui tan tiu xiea vui kyun
大水打到河中心，tai shui da dao ho zhong sim
么人收得围裙转，mai ngin shu tet vui kyun zhuon
人情交到水咁深。ngin chin gao dao shui gan chiem

2.《广东梅县山歌之二》
（女）送郎过番出大门，song long guo fan chut tai mun
手抱孩儿送夫君，shu bao hai yi song fu gyun
走一步来停一步，jiu yit bu loi ting yit bu
目汁如泉实难忍，mat jip yi chan shit nan nyun
抹湿两条围身裙。mat sip liong tiao vui sin kyun
（男）今日过番出大门，gin niet guo fan chut tai mun
一天四角罩乌云，yit tian si guo zao wu yun
无奈家贫难度日，wu nai ka pin nan tu niet
无田无地无两银，wu tian wu ti wu liong nyun
结条裤带出远门。get tiao fu dai chut yan mun
（女）送郎送到梅州宫，song long song dao moi jiu gong
水上鸳鸯各西东，sui song yan yong kok si dong
细声问郎一句话，xiea sang mun long yit ki wa
唔知一去几个秋？ng d yit hi gie ko chiu
何年何月再成双？ho nyan ho nyet zai sing shuong
（男）妹送涯到梅州宫，moi song ngai dao moi jiu gong
妹苦哀来郎苦哀，moi ku oi loi long ku oi
低言细语回答妹，dai yan xiea yi fui dap moi
阿哥出门去做工，ah ko chut mun hi zuo gong
储足盘钱就转来。chu zu pan chien chiu zhuon loi
（女）送郎过番到留隍，song long guo fan dao liu wong
有句良言劝夫君，you ki liong yan kian fu gyun
路上野花莫去采，lu song ya fa mo hi choi
家中还有梅花香，ka zhong han u moi fa hiong
手纺棉纱情更长。Shu fong mian sa chin gang chong
（男）妹子送涯到凉亭，moi zi song ngai dao liong ting
合心合胆涯两人，hap sim hap dan ngai liong ngien
心中有个多情妹，sim zhong u guo duo chin moi
斜眼唔敢看别人，sia ngan ng gam kon piat ngin
梅江冇水唔断情。moi kong mao shui ng tuon chin

3.《广东大埔山歌》
（女）白白嫩嫩涯唔贪，pak pak nun nun ngai ng tam
乌乌赤赤涯唔嫌，wu wu cha cha ngai ng hiam
阿哥好比当梨样，ah ko hao bi dong li yong
越乌越赤心越甜。Yat wu yat cha sim yat tiam
（男）九十九两六斤三，kiu sip kiu liong luk kin sam
好食妹子唔好贪，hao sit moi zi ng hao tam
去年恋个好食妹，hi nyan lian guo hao sit moi
害涯今年着烂衫。hoi ngai kin nyan zuo lan sam

4.《广东五华山歌》
（女）榄树开花花揽花，lam su hoi fa fa lam fa
阿哥榄上妹榄下，ah ko lam song moi lam ha
牵起衫尾等哥榄，kian hi sam mui dian ko lam
等哥一榄就回家。Dian ko yit lam chiu fui ka
（男）阿妹爱榄笑嘻嘻，ah moi oi lam siao si si
榄上阿哥丢俾妳，lam song ah ko dieu bing ngie
阿哥阿妹同爱榄，ah ko ah moi tong oi lam
上榄下榄连一支。song lam ha lam lian yit ji

5.《江西兴国山歌》
（女）郎在西来妹在东，long choi si loi moi choi dong
爱想见面路难通，oi siong kian mian lu nan tong
妹变黄莺郎变鹊，moi bian wong ying long bian jiok
半天云里来相逢。ban tian yun li loi siong fung
（男）想妹想了几多年，siong moi siong liao ki duo nyan
古井烧香暗出烟，gu jiang sao hiong am chut yan
魂魄五更同妹料，fun pa ng gang tong moi liao
醒来正知隔层天。Siang loi zhang di kak chin tian
（女）妹想情郎黄昏时，moi siong chin long wong fun si
百鸟归巢双双飞，bak niao kui cao sung sung fui
百般鸟雀有双时，bak ban niao jio u sung si
妹今同郎各西东。moi gin tong long kok si dong
（男）想妹一天又一天，siong moi yit tian you yit tian
想妹一年又一年，siong moi yit nyan you yit nyan
麻石心肝都想碎，ma sak sim kon do siong sui
铁打眼珠都望穿。tia da ngan zu do mong chuon
（女）妹想情郎月半天，moi siong chin long nyet ban tian
枕边翻滚泪涟涟，jim bian fan gun lui lian lian
明月照在妹身上，min nyet zao choi moi sin song
魂魄落在郎身边。fun pa lok choi long sin bian

6.
（男）新耕带子入字花，sin gang dai zi nyip zi fa
一心耕来安笠蔴，yit sim gang loi on lit ma
阿妹好比笠蔴样，ah moi hao bi lit ma yong
任涯带上又带下。nyim ngai dai song you dai ha
（女）新打锁匙开两叉，sin da so si hoi liong cha
一心打来锁夹码，yit sim da loi so kap ma
阿哥好比锁匙样，ah ko hao bi so si yong
阿妹带在裤头下。ah moi dai choi fu tiu ha

7.
（男）隔远眺妹乌枚枚，kak yan tiao moi wu moi moi
阿哥看妳好身材，ah ko kon ngie hao sin coi
阿哥有情来相会，ah ko u chin loi siong fui
挑紧梦格过围来。Tiao gin mong kak ko vui loi
（女）山歌唱来妹唔听，san ko chong loi moi ng tang
妹是围中贞节娘，moi hea vui zhong jin zet nyong
阿哥有情妹冇意，ah ko u chin moi mao yi
阿妹另外有情郎。ah moi lang ngoi u chin long

8.
（男）妳有意来涯有心，ngie u yi loi ngai u sim
两人同心土变金，liong ngin tong sim tu bian kim
涯爱行船妳泼水，ngai oi hang shon ngie pat sui
妳爱落水涯布云。ngie oi lok sui ngai bu yun
（女）你有情来涯有意，ngie u chin loi ngai u yi
情投意合如胶漆，chin tiu yi hap yi kao cit
要是假意哄骗你，yao hea ka yi hong pian ngie
涯就活唔过廿一。ngai chiu fat ng guo ngiee sip yit
（男）涯俩情意重如山，ngai liong chin yi chong yi san
万古千秋讲唔完，wan ku chian chiu kong ng yan
若爱涯俩情意断，yok oi ngai liong chin yi ton
除非兲塌海水干。chu fui tian tap hoi sui gon

9.
（男）一轮明月照厢堂，yit lun min nyet zao siong tong
想渠想得快发疯，siong gi xiong tet kai fa fung
白天想渠到日落，pak tian siong gi dao ngiet lok
夜里想渠到天光。ya li siong gi dao tian kong
（女）大龙哥哥你莫愁，tai long go go ngie mok siu
涯来俾你赌只咒，ngai loi bin ngie du zha jiu
错怪了你是涯错，cuo kai liao ngie hea ngai cuo
再起疑心变马牛。zai hi yi sim bian ma ngieu
（男）乌云吹散月见天，wu yun cui san nyet kian tian
从今相爱永不变，chung gin siong oi yong but bian
葛藤上树缠到老，kok tian song su chian dao lao
涯爱妹妹万万年。Ngai oi moi moi man man nyan
（女）生爱恋来死爱恋，sang oi lian loi si oi lian
生死唔离哥身边，sang si ng li ko sin bian
夜夜变成连理枝，ya ya bian sang lian li zi
地下也爱共缠绵。ti ha ya oi kiong chian mian
（合）夜夜变成连理枝，ya ya bian sang lian li zi
地下也爱共缠绵。ti ha ya oi kiong chian mian

10.《广东连平山歌》
打渔唱歌歌满河，da ng chong go go man ho
掌牛唱歌歌满坡，zhong ngieu chong go go man bo
砍柴阿妹满山走，kan cai ah moi man shan jiu
满山满岗都是歌。man shan man gong du hea go

11.《广东和平山歌》
客家山歌传九州，hak ka shan go chuon giu jiu
自古山歌唱风流，zi gu shan go chong fung liu
唱得忧愁随水去，chong tet u siu sui sui hi
唱得云开见日头。chong tet yun hoi kian ngiet tiu

12.《广西客家山歌》
山歌紧唱心紧开，shan go kin chong sim kin hoi
井水紧打紧有来，jiang sui kin da kin u loi
唱得青山团团转，chong tet chiang shan tuon tuon zhuon
唱得莲花朵朵开。chong tet lian fa duo duo hoi

13.《福建上坑山歌》
吃饱早饭去入山，sit bao zao fan hi ngip shan
两人砍树共一班，liong ngin kan su kiong yit ban
砍倒松树来牵锯，kan dao song su loi kian ki
松树断筒滚滚翻；song su tuon tong gun gun fan
砍树阿哥真可怜，kan su ah go jin ko lian
擎得重来擎唔起，kia tet chong loi kia ng hi
擎得轻来又冇钱。Kia tet kiang loi u mao chian
嫁郎爱嫁砍树郎，ka long oi ka kan su long
砍树阿哥命较长，kan su ah go miang guo chong
三餐吃只席包饭，sam chon sit zha chit bao fan
深山泉水淮菜汤；chiem shan chan sui fai coi tong
砍树阿哥胆子大，kan su ah go dam zi tai
每日食里树头下，mui ngiet sit li su tiu ha
快活神仙老虎狗，kai fat sin sien lao fu giu
撩了几多上山姆。liao liao ki duo song shan ma

14.
新做田驳唔敢行，sin zuo tian bok ng gam hang
新交情郎唔敢声，sin kao chin long ng kam sang
拿把锄头交哥用，na ba chuo tiu kao go yong
开条大路俾妹行。hoi tiao tai lu bin moi hang

15.
树上鸟儿叫哀哀，su song niao yi kiao oi oi
只因冇双到此来，zhi yin mao song dao chi loi
蝴蝶采花花下死，fu tiap choi fa fa ha si
山伯因为祝英台。shan bak yin vui zuk yin toi

16.
满山树木条条长，man shan su mu tiao tiao chong
唔知赖条好做樑，ng di lai tiao hao zuo liong
一阵妹子情尽好，yi chin moi zi chin chin hao
唔知赖只情过长。ng di lai zha chin ko chong

17.
月出东方日落西，nyet chut dong fong ngiet lok si
妹唱山歌哥读书，moi chong shan go go tuk su
虽然山歌唱不好，sui yan shan go chong but hao
涯已唱赢惹的心。ngai yi chong yang ngia dit sim

18.
哥哥赌博场场输，go go du bok chong chong su
冇得闲来讲妹知，mao tet han loi kong moi di
妹妹有钱借五百，moi moi u chian jia ng bak
省得哥哥当东西。sian tet go go dong dung si

19.
催人出门鸡乱啼，chui ngin chut mun gai loan tai
送人离别水东西，song ngin li pet sui dung si
挽水东流想冇法，won sui dung liu siong mao fat
从今唔养五更鸡。chung gin ng yong ng gang gai

20.
月光出来如水波，nyet kong chut loi yi sui bo
团圆时少缺较多，ton yan si sao kiae gao duo
十五十六光明夜，sip ng sip luk kong min ya
二十七八打暗摸。ngiee sip cit bat da am mo

21.
山歌好唱口难开，shan go hao chong hiu nan hoi
樱桃好吃树难栽，yin tao hao sit su nan zoi
白饭好吃田难种，pak fan hao sit tian nan zhong
鲜鱼好吃网难撒。sian ng hao sit miong nan sat

22.
入山见到藤缠树，ngip shan gian dao tian chian su
出山遇到树缠藤，chut shan ngiee dao su chian tian
树死藤生缠到死，su si tian sang chian dao si
藤死树生死也缠。tian si su sang si ya chian

23.
新打茶壶七寸高，sin da cha fu chit chun kao
人人都话妹娇俏，ngin ngin du wa moi giao kiao
人人都话是好锡，ngin ngin du wa hea hao siak
到底唔知有铅冇？dao di ng di u yan mao

24.
妹介山歌是本情，moi kei shan go hea bun chin
赖有豆子唔缠藤？lai u tiu zi ng chian tian
泼水也有回头浪，pat sui ya u fui tiu long
赖有情妹唔恋郎？lai u chin moi ng lian long

25.
阿妹生来确是靓，ah moi sang loi kho hea liang
髻尾梳来搭衫领，kit mui so loi dap sam liang
阿哥看到心火起，ah go kon dao sim fo hi
仙理唔做田唔耕。sian li ng zuo tian ng gang

26.
割草爱割老草头，goot cao oi goot lao cao tiu
做屋爱砌石檐头，zuo wu oi chiat sak yam tiu
嫁郎爱嫁老实伯，ga long oi ga lao sit bak
唔会贪花到处游；ng woi tam fa dao chu u
食饱夜饭嬲月光，sit bao ya fan liao nyet kong
看等鲤鱼透水上，kon dian li ng tiu sui song
鲤鱼专寻涌水角，li ng zhuon chim yung sui kok
妹子专寻老实郎。moi zi zhuon chim lao sit long

27.
十八娇娇三岁郎，sip bat giao giao sam soi long
半夜想起痛心肠，ban ya siong hi tong sim chong
等得郎大妹又老，dian tet long tai moi u lao
等得花开叶又黄。Dian tet fa hoi yap u wong
等得妹子真孤凄，dian tet moi zi zin gu chi
等得郎大妹老哩，dian tet long tai moi lao li
等得叶浓花又谢，dian tet yap nyung fa u chia
等得月圆日落西。dian tet nyet yan ngiet lok si

28.
十月怀胎娘艰辛，sip nyet fai toi nyong gan sin
食娘血脉养儿身，sit nyong hiat mak yong yi sin
父母便是生身佛，fu mu bian hea sang sin fut
敬老胜过拜观音。kin lao sing guo bai kon yim
爷娘养育恩难忘，ya nyong yong yuk an nan mong
甜言当过人参汤，tiam yan dong guo ngin siem tong
在生孝敬四两肉，zai sang hao gin si liong nyuek
好过死后祭猪羊。hao go si hiu ji zhu yong
青竹莫把黄竹欺，chiang zhu mo ba wong zhu ki
嫩笋也有变竹时，nun shun ya u bian zhu si
孝顺传下孝顺子，hao shun chuon ha hao shun zi
忤逆教出忤逆儿。wu niap gao chut wu niap yi

（上述山歌的部分客音字普通话注释为： 冇=没有。好=可以。惹只=这个。涯=我。想=节。爱=要。一皮=一片。介=的。料=闲聊。打到=漂到。么人=是谁。转=回去。榄=拥抱。围中=村里。渠=他。掌牛=看牛。紧=越。田驳=田径。咁=这样。落水=下雨。锡=疼爱。只=个。目汁=眼泪。唔=不。赖=哪……乌=黑色。俾=给。擎=举或抬。撩=调戏。姆=女人。新打=新造。铅=缘。仙理=生意。）